طوفان‌الاقصی از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ برخی از انگاره‌های اساسی رژیم صهیونیستی را که تا قبل از آن غیر قابل خدشه به نظر می‌رسید زیر سؤال برد. با اینکه رژیم صهیونیستی که در حدود دو‌دهه بعد از جنگ ۳۳ روزه با حزب‌الله در سال ۲۰۰۶ سعی در بازسازی روحیه و سازمان نظامی خود داشت، اما حمله برق‌آسای حماس شرایط را طوری رقم زد که توان این رژیم در اذهان مردم و دولت‌های منطقه زیر سؤال برود. در درون جامعه صهیونیستی از ابتدای تأسیس، چند انگاره از جمله قوم برگزیده، سرزمین مقدس و کتاب مقدس وجود داشته که سازه‌ذهنی سیاستمداران و گفتمان این رژیم را قوام می‌بخشد. این انگاره‌ها در طیف‌های مختلف مذهبی و سیاسی- اجتماعی در این رژیم بازتاب داشته است. صهیونیست‌های راست‌گرا که در حال حاضر تحت رهبری بنیامین نتانیاهو در قدرت قرار دارند، قدس را پایتخت ابدی رژیم و غیرقابل مذاکره می‌دانند و توسعه شهرک‌ها در اراضی فلسطینی و برنگشتن به مرز‌های ۱۹۶۷ م را از اصول سیاسی خود تلقی می‌کنند. مطابق با آموزه‌های صهیونیستی طیف راست که بر ایستار‌های تلمود و تورات بنیان نهاده شده، یهودیان نزد خداوند یک قوم مقدس هستند و خداوند آن‌ها را از بین تمام اقوام روی زمین برگزید تا قوم خاص او باشند. بر اساس این آموزه‌ها، هرگونه تسلطی و سلطه‌ای بر یهودیان ناپذیرفتنی است و باید همه یهودیان حتی شهرک‌های یهودی‌نشین کرانه باختری، تحت حکومت اسرائیل بزرگ باشند.

 انگاره محور امنیت منطقه
علاوه بر انگاره‌های سنتی مذکور، در دو دهه اخیر چندین انگاره در بین صهیونیست‌ها رواج یافته است که یکی از آن‌ها تبدیل شدن به محور امنیت منطقه است. رژیم صهیونیستی در سال‌های اخیر، تلاش کرد با عادی‌سازی روابط با کشور‌های عربی و حضور در طرح‌های ژئوپلیتیکی خود را به محور امنیت منطقه تبدیل کند. پس از میانجی‌گری ترامپ در توافق ابراهیم بین تل‌آویو با امارات و بحرین در سال ۲۰۲۰، امریکا عادی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی و عربستان را نیز در دستور کار قرار داد. همچنین دو هفته قبل از طوفان‌الاقصی، نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل درباره خاورمیانه جدید سخنرانی کرد و با نشان دادن مسیر کریدور IMEC که از هند شروع و پس از عبور از امارات، عربستان و اردن به بندر حیفا می‌رسد و به اروپا ختم می‌شود، از اسرائیل به عنوان محور امنیت منطقه نام برد. هدف این تصمیم‌ها ارتقای جایگاه این رژیم به عنوان هژمون منطقه‌ای بود. اما حمله حماس این طرح را ناکام گذاشت. در عوض این شکست، رهبران این رژیم از جمله نتانیاهو برای بازسازی تصویر شکست خورده خود با راه‌اندازی نسل‌کشی در غزه، سعی کردند این منطقه را غیرقابل سکونت کنند. تعداد ویرانی‌ها و کشتار در این منطقه بعد از جنگ جهانی دوم، بی‌سابقه بوده است. این موضوع بیش از همه روایت‌های صهیونیستی از هفتم اکتبر را که در ابتدای جنگ، بر اغلب رسانه‌ها سایه انداخته بود از میان برد و چهره واقعی آن را نشان داد.

 انگاره شکست‌ناپذیری
انگاره شکست‌ناپذیری، یکی از عناصر اصلی مفصل‌بندی گفتمانی رژیم اشغالگر است که حزب‌الله در سال ۲۰۰۶ آن را به چالش گرفت. در آن جنگ برای اولین بار توان زرهی رژیم صهیونیستی، زیر سؤال رفت، شهروندان سرزمین‌های اشغالی به صورت میلیونی آواره شدند؛ زیرساخت‌های رژیم هدف قرار گرفت، برتری آن در دریا متزلزل شد و حزب‌الله توانست آسمان سرزمین‌های اشغالی را نیز هدف نفوذ هوایی قرار دهد. با این حال سران رژیم، طی سال‌های بعد سعی کردند با بازسازی روحیه و سازمان نظامی، قدرت نظامی خود را بازگردانند. یکی از مهم‌ترین تلاش‌های ارتش رژیم، روزآمدکردن سیستم‌های پدافند هوایی آرو، فلاخن داوود و گنبد آهنین بود. این در حالی است که در جنگ اخیر، حماس به ضعف این سیستم‌های پدافندی با شلیک هم زمان تعداد زیادی راکت و موشک پی برد.
میدل ایست‌ای در گزارشی در جولای ۲۰۲۴ م به فرسایش دکترین نظامی تل‌آویو پرداخته است. دکترین نظامی رژیم اشغالگر، بر شش اصل استوار است که عبارتند از حملات پیشگیرانه، سیستم‌های هشدار اولیه، بازدارندگی مؤثر، دفاع قوی، حل‌و‌فصل سریع و تسلط بر تشدید تنش‌ها. می‌توان گفت تمام این عناصر بعد از هفتم اکتبر دچار تضعیف شدند. حیاتی‌ترین عنصر دکترین نظامی این رژیم، بازدارندگی فعال علیه دشمنان بود. رژیم صهیونیستی تاکنون نه تنها نتوانسته به هیچ یک از اهداف اعلامی خود در غزه مانند ریشه‌کنی گروه‌های مقاومت، آزادی اسرا و نابودی حماس دست یابد، بلکه همچنین نتوانسته است شروط خود را برای پایان دادن به جنگ به طرف مقابل دیکته کند. در واقع گروه‌های مقاومت از جمله حزب‌الله لبنان و ارتش ملی یمن به رغم دریافت ضرباتی از رژیم، همچنان به حملات خود ادامه می‌دهند؛ چه اینکه نتانیاهو نیز اذعان نمود، ارتش این رژیم در هفت جبهه در حال جنگ است. تعداد بالای کشته‌های این رژیم در جنگ غزه روی دیگر از بین رفتن انگاره شکست‌ناپذیری و قدرت نظامی است. هر چند ارتش صهیونیستی تنها به کشته شدن کمتر از ۶۰۰ سرباز این رژیم و از کار افتادگی حدود ۹ هزار سرباز خود اذعان کرده است، اما اظهارنظر‌های برخی از مقامات این رژیم حاکی از چیز دیگری است. از جمله لیبرمن، وزیر خارجه اسبق رژیم صهیونیستی در اظهار نظری گفت، این رژیم یک تیپ کامل را در غزه از دست داده است. معنای این حرف کشته‌شدن ۲ تا ۵ هزار سرباز است.

 انگاره امنیت در مرز‌ها
دیگر انگاره نظامی رژیم اشغالگر که یکی از ارکان اصلی دکترین امنیت ملی آن محسوب می‌شود، مرز‌های امن است. اسرائیل همواره تلاش کرده با ایجاد مناطق حائل در اطراف مرز‌های خود، اطمینان حاصل نماید که دولت‌های پیرامونی ضعیف و در خدمت منافع این رژیم باشند. جنگ‌۱۹۵۶ م با مصر، منطقه سینا در مصر را به یک منطقه حائل تبدیل کرد. جنگ ۱۹۶۷ م با سوریه نیز بلندی‌های جولان سوریه را به منطقه حائل تبدیل کرد. در سال‌های اخیر نیز اصرار این رژیم برای کنترل بردره اردن به همین منظور است. اما هفتم اکتبر و با حملات حوثی‌ها و حزب‌الله لبنان، ساختگی بودن مرز‌های امن رژیم اشغالگر نشان داده‌شد.

 انگاره نابودی
در نهایت باید به انگاره فناناپذیری و مانایی رژیم صهیونیستی اشاره کرد. تا قبل از هفتم اکتبر تنها ایران و محور مقاومت بودند که از نابودی این رژیم سخن می‌گفتند، اما بعد از هفتم اکتبر، انگاره نابودی از سوی برخی مقامات امریکایی و حتی مقامات داخلی خود رژیم نیز رواج یافته است. ترامپ در اظهارنظری در رقابت‌های انتخاباتی امریکا گفت که «بی‌ثباتی در خاورمیانه به بالاترین سطح در پنج دهه اخیر رسیده و اگر او انتخاب نشود، اسرائیل ظرف دو سال آینده از بین خواهد رفت.» بعد از هفتم اکتبر بیش از نیم میلیون نفر که با اطمینان نداشتن از بهبودی شرایط امنیتی روبه‌رو بودند، سرزمین‌های اشغالی را ترک کردند. این در حالی بود که از زمان تأسیس این رژیم در سال ۱۹۴۸ م قانون بازگشت به سرزمین فلسطینی با این انگاره مذهبی شکل گرفته بود که بر یهودیان به عنوان قوم تورات واجب است که مالکیت سرزمین‌های تورات را به دست بگیرند. علاوه بر این، رژیم صهیونیستی برای نخستین بار درگیر مشکل آوارگان داخلی است. چه اینکه صدها‌هزار شهرک‌نشین، برای حدود یک سال مجبور به تخلیه از شمال و جنوب و نقل مکان به مرکز سرزمین‌های اشغالی شده‌اند. در مجموع انگاره‌های مذکور قبل از هفتم اکتبر نه تنها مورد استقبال شهروندان سرزمین‌های اشغالی قرار داشت، بلکه در بسیاری از کشور‌های جهان نیز مطرح بود. اما حملات حماس در هفتم اکتبر تمام این انگاره‌ها را با ضعف و سستی روبه‌رو کرد.

در طول تاریخ، همزمان با پیشرفت فناوری، سلاح‌های جنگی نیز پیشرفت کرده و در سال‌های اخیر هوش مصنوعی جنگ‌افزار‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده‌است. بدون شک در آینده‌ای نزدیک، هوش مصنوعی در رابطه با تشخیص و شناسایی اهداف و مدیریت جنگ‌ها، نقش کلیدی و مهمی را ایفا خواهد کرد. امروزه امریکا و چین از قابلیت‌های هوش مصنوعی برای توسعه سلاح‌هایشان کمک می‌گیرند که این مسئله تهدید بزرگی به شمار می‌رود و ضرورت توجه به هوش مصنوعی در جنگ‌افزار‌ها را بیش از پیش به ما هشدار می‌دهد. کارشناسان فناوری‌های نوین بر این باورند که هوش مصنوعی می‌تواند در رهبری جنگ به کمک فرماندهان بیاید، چراکه توانایی ایجاد تحول در حوزه هدایت و کنترل جنگ را دارد. در این زمینه، اما برخی نگرانند که مبادا جنگ‌افزار‌های مجهز به هوش مصنوعی به سطحی برسند که دیگر فرماندهان انسان را تحت فرمان و تسلط خود قرار بدهند، آن وقت دیگر کنترل کار از دست می‌رود و همه در مقابل آن‌ها تسلیم می‌شوند. البته بدون شک استفاده از این فناوری، علاوه بر تهدید‌ها و نگرانی‌هایی که به دنبال دارد، فرصت‌هایی را نیز ایجاد خواهد کرد که باید هر چه سریع‌تر به آن‌ها دست پیدا کنیم، چراکه امروزه، سلاح‌های هوش‌مصنوعی دیگر نه فقط به‌صورت آزمایشی، بلکه در میدان‌های جنگ اوکراین و غزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. «جوان» در رابطه با اهمیت توجه به هوش مصنوعی و همچنین توسعه این فناوری در جنگ‌افزار‌های کشور با محمدرضا قاسمی، دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه گفتگو کرده‌است.

بار‌ها و بار‌ها به ضرورت استفاده از هوش مصنوعی و توسعه آن در کشور تأکید شده و دیگر اهمیت این موضوع بر کسی پوشیده نیست. به نظر شما نقش هوش مصنوعی در جنگ‌های آینده چیست و ما چگونه باید عمل کنیم؟

خوشحالم که این بحث مهم مطرح شده‌است. هوش مصنوعی یک ابزار است که توانایی‌های انسان را توسعه می‌دهد. همان‌طور که بشر یک روز سنگ را با دست خود پرتاب می‌کرد، بعدتر توانست با اختراع دستگاهی به نام منجنیق سنگ‌های بزرگ را به مسافت‌های دورتری پرتاب کند. قرن‌ها پس از آن نیز با اختراع باروت و ساخت گلوله‌های انفجاری، توپخانه‌ها پدید آمد که مقیاس پرتاب را عوض کرد.

هوش مصنوعی نیز به عنوان یک ابزار در خدمت توسعه و ارتقای توانمندی‌های ذهن انسان است. همان فعالیت‌هایی که با ذهن خود انجام می‌دهیم، مانند یادگیری، محاسبه، حافظه، طراحی نقشه و تصمیم‌گیری، همین کار‌ها را با کیفیتی بالاتر و با سرعت و دقتی بیشتر می‌توانیم بر عهده هوش مصنوعی بگذاریم. از این زاویه که بنگریم، هوش مصنوعی در جنگ‌های آینده می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند. از تحلیل داده‌های بزرگ تا بهینه‌سازی تصمیم‌گیری در میدان نبرد، استفاده از این فناوری می‌تواند به افزایش دقت و سرعت عملیات‌ها کمک کند. با توجه به این موضوع، ما باید روی پژوهش و توسعه فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کنیم و زمینه همکاری‌های تمامی مراکز و نهاد‌های پژوهشی و آموزشی را فراهم نماییم.

به نظر شما، بهره‌مندی از هوش مصنوعی در نبرد‌های نظامی فرصت محسوب می‌شود یا تهدید؟

این موضوع دو وجه دارد. از یک طرف، هوش مصنوعی می‌تواند باعث افزایش کارایی و دقت در عملیات‌ها شود؛ چه عملیات‌های دفاعی و چه در حمله به اهداف نظامی دشمن، که البته یک فرصت بزرگ است، اما از طرف دیگر، خطرات ناشی از تصمیم‌گیری‌های خودکار و عدم شفافیت در عملکرد این سیستم‌ها نیز وجود دارد. هوش مصنوعی خصوصاً در نوعی که مبتنی بر یادگیری عمیق است، مانند یک جعبه سیاه و تاریک می‌ماند که نمی‌توان از شیوه و روش محاسباتی آن سر در آورد. بنابراین باید به دقت به مسائل اخلاقی و قانونی این فناوری‌ها توجه و ضوابطی تنظیم کنیم که مانع بروز حوادث ناخواسته شود.

برای اینکه در این زمینه از سایر کشور‌ها عقب نمانیم، باید از چه سطحی برای توسعه و استفاده از هوش مصنوعی استفاده کنیم؟ آیا باید از آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها آغاز کنیم یا اینکه توسعه این فناوری در صنعت را اولویت قرار دهیم؟

هر دو جنبه باید همزمان پیش بروند. آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها ضروری است که نسل جدید با مفاهیم و کاربرد‌های هوش مصنوعی آشنا شوند، تا از یک سو، آماده شوند در آینده بخشی از دانشمندان این عرصه باشند و از سوی دیگر، با درک درست از ماهیت هوش مصنوعی بتوانند آگاهانه با آن مواجه گردند و رفتار منفعلانه یا همراه با هراس نداشته باشند. همچنین، سرمایه‌گذاری در صنعت و توسعه فناوری‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی نیز اهمیت زیادی دارد، بنابراین باید برنامه‌های آموزشی مناسب، آزمایشگاه‌ها و تسهیلات تحقیقاتی را فراهم کنیم تا بتوانیم نیروی کار ماهر و فناوری‌های پیشرفته تولید کنیم.

چقدر پتانسیل استفاده از هوش مصنوعی را در کشور داریم؟

پتانسیل استفاده از هوش مصنوعی در کشور ما بسیار بالا است. ما دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی قدرتمندی داریم که می‌توانند در این زمینه فعالیت کنند. همچنین، وجود نیروی کار جوان و با استعداد و علاقه‌مند به فناوری‌های نوین می‌تواند به توسعه این حوزه کمک کند.

بیشترین کاربرد هوش مصنوعی همین امروز چه می‌تواند باشد و زیرساخت لازم برای آن چیست؟

یکی از بیشترین کاربرد‌ها می‌تواند در حوزه تحلیل داده‌های کلان، ابزار‌های درک زبان طبیعی و پیش‌بینی پدیده‌ها باشد. برای این کار به زیرساخت‌های مناسب از جمله سخت‌افزار‌های قوی، نرم‌افزار‌های پیشرفته و همچنین دسترسی به داده‌های معتبر نیاز داریم. همچنین، آموزش‌های لازم برای تحلیلگران داده و مهندسان هوش مصنوعی نیز ضروری است.

در پایان، اگر نکته‌ای وجود دارد که لازم است بیان شود، بگویید؟

مهم است که به اخلاقیات هوش مصنوعی بیشتر توجه کنیم. توسعه این فناوری باید با در نظر گرفتن ارزش‌های اسلامی و انسانی باشد. باید دقت کنیم از این فناوری برای بهبود شرایط زندگی و امنیت مردم استفاده شود و نه برای افزایش فاصله طبقاتی و بی‌عدالتی.

از شما بابت وقت و اطلاعاتی که در اختیارمان گذاشتید، متشکرم. 

خواهش می‌کنم، امیدوارم این گفتگو به افزایش آگاهی درباره هوش مصنوعی و کاربرد‌های آن کمک کند.

منبع جوان آنلاین