در چند سال اخیر به خصوص پس از آغاز جنگ اوکراین و تقابل فزاینده بین روسیه و ناتو به سرکردگی امریکا، مسئله استفاده از زرادخانه هسته‌ای ازسوی روسیه در واکنش به اقدامات خصمانه ناتو و اوکراین که به عنوان عنصر نیابتی غرب، علیه روسیه عمل می‌کند پر رنگ‌تر شده است. این مسئله نگرانی فزاینده غربی‌ها را برانگیخته است. آنتونی‌بلینکن، وزیر امورخارجه امریکا به تازگی، به بروزرسانی دکترین هسته‌ای روسیه که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ۴ مهر (۲۵ سپتامبر) اعلام کرد، واکنشی منفی نشان داد و گفت: «این کار کاملاً غیرمسئولانه است. بروزرسانی دکترین به وسیله روسیه، در زمانی نامناسب صورت گرفته است، چراکه در همان زمان رهبران جهانی در نیویورک برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان‌ملل‌متحد، گردهم آمده بودند تا درباره نیاز به خلع سلاح بیشتر و جلوگیری از گسترش تسلیحات بحث کنند.» دیمیتری پسکوف، سخنگوی‌کرملین پیش از این گفته بود که بروزرسانی دکترین هسته‌ای روسیه باید به‌عنوان پیامی برای کشور‌های غیردوست تلقی شود. او همچنین اضافه کرد که تصمیم درباره انتشار نسخه جدید دکترین در آینده گرفته خواهد شد.
 تغییر دکترین از زبان پوتین
ولادیمیر‌پوتین، در نشست خود با اعضای شورای امنیت روسیه، با تأکید بر نقش دکترین هسته‌ای در تضمین امنیت روسیه، تأکید کرد که سیاست بازدارندگی هسته‌ای با واقعیت‌های کنونی و افزایش تهدیدات خارجی تطبیق داده‌شود. پوتین یادآور شد، این سند، همراه با دکترین نظامی، استراتژی هسته‌ای روسیه را به تفصیل تعیین و تشریح خواهد کرد و تأکید کرد، اصل اساسی استفاده از چنین تسلیحاتی در این سند چنین قید شده است که «استفاده از نیرو‌های هسته‌ای تنها به عنوان آخرین ابزار برای دفاع از حاکمیت کشور مجاز است». پوتین گفت: «در نسخه به‌روز شده این سند، پیشنهاد می‌شود، هرگونه تجاوز علیه روسیه از سوی یک کشور غیرهسته‌ای که با مشارکت یا حمایت یک کشور هسته‌ای صورت بگیرد به عنوان حمله مشترک علیه فدراسیون روسیه در نظر گرفته شود.» پوتین توضیح‌داده که در نسخه جدید دکترین هسته‌ای، شرط استفاده روسیه از تسلیحات هسته‌ای دریافت اطلاعات موثق درباره شروع حملات گسترده هوایی- فضایی و عبور از مرز‌های کشور فدراسیون روسیه است: «منظور من نقض حریم هوایی روسیه از سوی هواپیما‌های استراتژیک یا تاکتیکی، موشک‌های کروز، پهپادها، سلاح‌های مافوق صوت و دیگر ابزار‌های پروازی است.» پوتین گفته که سند جدید بر پایه تجزیه و تحلیل عمیق و ارزیابی دقیق نیاز به تغییر رویکرد‌های روسیه به استفاده احتمالی از نیرو‌های هسته‌ای تدوین شده است.
ولادیمیر پوتین، همچنین به یکی از نکات مهم نسخه به‌روز شده دکترین روسیه اشاره کرد که بر اساس آن، هرگونه تجاوز علیه روسیه از سوی یک کشور غیرهسته‌ای با مشارکت یا حمایت یک کشور هسته‌ای، به عنوان حمله مشترک علیه روسیه تلقی خواهد شد: «در این رابطه، ما حق خود را برای استفاده از تسلیحات هسته‌ای در صورت تجاوز به روسیه و بلاروس به عنوان «کشور متحد» محفوظ می‌دانیم. تمامی این مسائل با مقامات بلاروس و شخص رئیس‌جمهور آن کشور هماهنگ شده است. حتی اگر دشمن با استفاده از تسلیحات معمولی تهدید جدی علیه حاکمیت هر یک از ما ایجاد کند.»

 دلایل تغییر
بررسی روند جنگ اوکراین در سومین سال نمایانگر آن است که ارتش اوکراین توان عقب راندن روس‌ها از شرق اوکراین را ندارد و برای هر تغییری در روند جنگ با روسیه باید میدان جنگ را گسترش دهد. حمله ناگهانی و غافلگیرانه ارتش اوکراین به استان مرزی کورسک روسیه برای معاوضه زمین در برابر زمین در هر‌گونه مذاکرات صلح احتمالی در همین راستا صورت گرفت. البته به‌رغم موفقیت‌های اولیه اوکراین، نیرو‌های روسی به تدریج موفق به توقف پیشروی اوکراینی‌ها و اکنون بیرون راندن تدریجی آن‌ها از مناطق متصرفی در کورسک شده‌اند. گام بعدی ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، برای گسترش دامنه جنگ اوکراین، استفاده از تسلیحات دوربرد غربی برای حملات عمقی به خاک روسیه و هدف قرار دادن زیرساخت‌های نظامی، صنعتی و اقتصادی روسیه به منظور تضعیف توان مسکو است. اما این اقدام پر‌مخاطره که با حمایت برخی کشور‌های غربی مانند بریتانیا روبه‌رو شد، واکنش جدی روسیه را در قالب هشدار هسته‌ای صریح پوتین به دنبال داشته است. مسکو قصد جدی دارد تا در برابر این استراتژی اوکراین و ناتو مقاومت کرده و به بحث و جدل‌ها بین سران غربی در‌باره ارائه‌کردن یا نکردن مجوز به کی یف برای استفاده از سلاح‌های دوربرد اعم از موشک‌های کروز و موشک‌های زمین پرتاب دقیق در هدف قرار دادن عمق خاک روسیه پایان دهد. در واقع، روسیه به آخرین کارت برنده خود در برابر غرب یعنی زرادخانه هسته‌ای خود متوسل شده و با تغییر دکترین هسته‌ای‌اش، قصد دارد استفاده احتمالی از آن را در سایه تحولات نظامی و امنیتی آینده تسهیل نماید. گارلند نیکسون، تحلیلگر سیاسی امریکایی معتقد است فشار کشور‌های غربی عامل تصمیم مقامات مسکو برای ایجاد تغییراتی در دکترین هسته‌ای روسیه شده است. او می‌گوید: «اگر به تاریخ نگاه کنیم، خواهیم دید، خطر برای روسیه به تدریج از سوی امریکا افزایش یافته است. روسیه در طول توافق مینسک، هر فرصتی را برای رسیدن به پایان دیپلماتیک منطقی درگیری‌ها در اوکراین استفاده کرد، ولی همانطور که می‌دانیم، این توافق چیزی جز یک فریب خصمانه از سوی امریکا و متحدان اروپایی‌اش نبود.»

 اقدامی اجتناب‌ناپذیر
روسیه که اکنون با اقدامات تهاجمی ناتو و امریکا در قالب کمک‌های نظامی گسترده به اوکراین، حمایت‌های اطلاعاتی و اعزام نیرو‌های غربی برای کمک به اوکراین، آماده باش هسته‌ای ناتو و اکنون اقدام واشینگتن برای اعطای مجوز به اوکراین برای استفاده از سلاح‌های امریکایی به منظور حمله به خاک روسیه مواجه است، چاره‌ای جز افزایش توان بازدارندگی هسته‌ای استراتژیک خود به مثابه پاسخی به‌خصومت روز افزون غرب و نیز تضمینی برای حفظ امنیت ملی‌اش نمی‌بیند.
مسئله مهم دیگر در سخنان پوتین، اشاره او به این امر است که نیرو‌های سه‌گانه هسته‌ای همچنان مهم‌ترین تضمین‌کننده امنیت روسیه و شهروندان آن و ابزاری برای حفظ توازن راهبردی و تعادل قدرت‌ها در جهان است. او گفته که وضعیت نظامی- سیاسی جهانی به سرعت در حال تغییر است و روسیه باید این تغییرات را در نظر بگیرد. به گفته وی، این تغییرات شامل ظهور منابع جدید تهدید‌ها و خطرات برای این کشور و متحدان آن است: «مهم است که تحولات وضعیت را پیش‌بینی کرده و مفاد دکترین هسته‌ای و برنامه‌ریزی راهبردی کشور در زمینه امنیتی را با واقعیت‌های کنونی تطبیق دهیم.»
پوتین پیش از این اعلام کرده، روسیه هیچ کشوری را با تسلیحات هسته‌ای تهدید نمی‌کند و تنها برای دفاع از حاکمیت خود از چنین تسلیحاتی استفاده خواهد کرد. غربی‌ها به ویژه در اوایل جنگ اوکراین مدعی بودند، روسیه در صورت به بن‌بست رسیدن جنگ یا دخالت ناتو در جنگ اوکراین، از زرادخانه هسته‌ای خود استفاده خواهدکرد. این دغدغه زمانی ایجاد شد که رئیس‌جمهور روسیه در روز‌های آغازین جنگ اوکراین دستور داد تا نیرو‌های هسته‌ای استراتژیک روسیه در حالت آماده باش کامل قرار گیرند. دستور پوتین برای آماده باش نیرو‌های هسته‌ای استراتژیک روسیه، بیشتر اقدامی بازدارنده در قبال هر‌گونه مداخله احتمالی نظامی ناتو و امریکا در جنگ اوکراین بود. با این حال غربی‌ها تلاش کردند تا آن را تهدیدی قریب‌الوقوع جلوه دهند. نکته مهم اینکه تقویت توانمندی هسته‌ای روسیه در یک دهه اخیر اساساً در چارچوب مقابله با تهدیدات فزاینده غرب به ویژه تلاش امریکا برای نوسازی گسترده زرادخانه هسته‌ای خود و نیز به منظور مقابله با توسعه طلبی‌ناتو و گسترش به سوی شرق و استقرار سامانه‌های ضد موشکی امریکا در اروپای‌شرقی صورت گرفته است. درعین حال رویارویی فزاینده روسیه و ناتو در اروپای شرقی نیز در افزایش آمادگی هسته‌ای روسیه نقش داشته است.
ازسوی دیگر، دخالت‌های مکرر غرب در امور داخلی روسیه و دیگر اقدامات غیر دوستانه غربی‌ها، علیه مسکو نیز موجب واگرایی فزاینده روسیه، غرب و افزایش آمادگی هسته‌ای استراتژیک روسیه شده است. در این راستا ولادیمیر‌پوتین، بار‌ها ضمن تأکید بر افزایش توان نظامی متعارفی این کشور، بر نوسازی و گسترش هر چه سریع‌تر زرادخانه هسته‌ای استراتژیک روسیه به عنوان رکن اصلی بازدارندگی آن تأکید کرده است.